وقتی یک نمایش به دست کارگردان سپرده می‌شود تا با طراح صحنه همکاری کند، اولین قدم، رسیدن به توافقات اولیه است. در این مرحله، بر اساس متن نمایشنامه و نیازهای آن، نوع طراحی صحنه مشخص می‌شود. طراحی صحنه به‌طورکلی به شش دسته مختلف تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و برای ایجاد فضاهای متفاوت به کار می‌روند.
طراحی صحنه یکی از مؤلفه‌های حیاتی در خلق یک اثر نمایشی موفق به شمار می‌آید. طراح صحنه با بهره‌گیری از عناصری چون دکوراسیون، رنگ، نورپردازی و بافت‌های مختلف، فضایی می‌سازد که به تماشاگران کمک می‌کند تا به‌طور کامل در دنیای نمایش غوطه‌ور شوند. این المان‌ها نه‌تنها داستان را تقویت می‌کنند، بلکه احساسات و ارتباط عمیق‌تری را بین مخاطب و اثر به وجود می‌آورند.
انواع طراحی صحنه را می‌توان از منظرهای مختلفی دسته‌بندی کرد. در ادامه این مقاله از وبلاگ استودیو سلمک به برخی از رایج‌ترین آن‌ها اشاره میکنیم:
طراحی صحنه بر اساس سبک و سیاق
سبک‌های مختلفی برای طراحی کردن صحنه وجود دارد که هرکدام بر اساس نیاز کارگردان و داستان اصلی مورد اجرا قرار می‌گیرد. انواع طراحی صحنه بر اساس سبک و سیاق، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک با ویژگی‌ها و رویکردهای خاص خود، تناسب بیشتری با ژانرها و مفاهیم مختلف دارند. از سبک‌های واقع‌گرایانه گرفته تا طراحی‌های انتزاعی، هرکدام به نحوی تلاش می‌کنند تا فضای داستانی و موقعیت‌های نمایش را به شکلی خلاقانه و جذاب برای تماشاگر به تصویر بکشند
اما برخی از انواع سبک‌های طراحی صحنه عبارت‌اند از:
- طراحی واقع‌گرایانه: در این نوع طراحی، صحنه به شکل واقعی و طبیعی محیطی که داستان در آن رخ می‌دهد، شبیه‌سازی می‌شود.
- طراحی نمادین: در این نوع طراحی، از نمادها و عناصر انتزاعی برای بیان مفاهیم عمیق‌تر استفاده می‌شود.
- طراحی اکسپرسیونیستی: در این نوع طراحی، از رنگ‌ها و شکل‌های اغراق‌آمیز برای بیان احساسات و حالات درونی شخصیت‌ها استفاده می‌شود.
- طراحی سورئال: در این نوع طراحی، از عناصر غیرواقعی و رویاگونه برای ایجاد فضایی مبهم و خیالی استفاده می‌شود.
انواع طراحی صحنه بر اساس نوع فضا
طراحی صحنه بر اساس نوع فضا یکی از جنبه‌های مهم در خلق تجربه‌های بصری و نمایشی است. نوع فضایی که یک نمایش در آن رخ می‌دهد، به‌طور مستقیم بر انتخاب عناصر صحنه، دکور، نورپردازی و حتی حرکت بازیگران تأثیر می‌گذارد.
طراحی صحنه باید با دقت به محیط فیزیکی نمایش، چه در فضاهای بسته و چه در فضاهای باز، پاسخ دهد و به‌گونه‌ای باشد که بتواند بیشترین تأثیر را بر مخاطب بگذارد. از صحنه‌های کوچک و جعبه‌ای گرفته تا فضاهای وسیع و باز، هر نوع فضا نیازمند طراحی خاصی است که به نوع نمایش و کارکرد آن کمک کند تا بتواند به بهترین شکل ممکن حس و حال نمایش را منتقل کند.
انواع طراحی صحنه بر اساس تکنیک اجرا
طراحی صحنه ساده و ثابت
این روش طراحی با استفاده از نقاشی صحنه‌ها یا اسلایدرها و فیلم‌هایی که توسط ویدئو پروژکتورها روی صحنه ایجاد می‌شود، طراحی می‌گردد. بنابراین طراح صحنه بیشتر در هماهنگی‌ها و طراحی، نقش داشته و تولید صحنه معمولاً توسط هنرمندان نقاش ایجاد می‌شود. در این طراحی، دکور و عناصر صحنه در طول اجرا تغییری نمی‌کنند و در جای خوب ثابت خواهند ماند.
طراحی صحنه روی سکو
در این روش، روی یک سکوی بزرگ تمامی صحنه‌ها از ابتدا طراحی و تولید می‌شود و سپس با استفاده از نورپردازی و پرده، صحنه‌های مختلف نمایش داده‌شده و بازیگران در قسمت‌های مختلف سکو، جابه‌جا می‌شوند و در صحنه‌های جدید بازی می‌کنند. اما از ویژگی‌ها و خوبی‌های طراحی صحنه روی سکو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد عمق و بعد: سکوها به صحنه عمق و بعد می‌دهند و آن را از یک فضای مسطح و یکنواخت خارج می‌کنند.
- تفکیک فضاها: با استفاده از سکوها می‌توان فضاهای مختلفی را در صحنه ایجاد کرد و بین آن‌ها تمایز قائل شد.
- تغییر ارتفاع: سکوها امکان ایجاد تغییرات ارتفاعی در صحنه را فراهم می‌کنند که می‌تواند بر روی حرکت بازیگران و تعامل آن‌ها با محیط صحنه تأثیر بگذارد.
- ایجاد پرسپکتیو: با استفاده از سکوها می‌توان پرسپکتیو ایجاد کرد و فضاهای بزرگ‌تر و عمیق‌تر را شبیه‌سازی کرد.
- تاکید بر عناصر صحنه: سکوها می‌توانند برای برجسته‌سازی عناصر خاصی از صحنه مانند تخت، میز یا صندلی استفاده شوند.
طراحی صحنه نمایش جعبه‌ای
این نوع طراحی با فرض جعبه‌ای بودن صحنه اجرا صورت می‌گیرد. این جعبه با چهار وجه ایجاد و پوشانده شده است، حال فرض کنید دیوار چهارم وجود نداشته و مخاطبان از روی صندلی خود بتوانند داخل صحنه را تماشا کنند. این نوع طراحی به دو روش انجام می‌شود به این صورت که هر صحنه با صحنه بعد کاملاً متفاوت بوده و به‌صورت جداگانه طراحی شود و یا صحنه‌ها قابل تعویض و تبدیل به صحنه بعد باشد. که هرکدام مزایا و معایب خود را دارند ولی هردو نیاز به محاسبه درست زمان و تمهیدات لازم جهت تغییرات دکور دارند.
طراحی صحنه با اسکلت ثابت
در این نوع از طراحی صحنه یک پایه ثابت یا یک بیس اولیه طراحی شده و صحنه‌های مختلف با تغییرات المان‌های مختلف و دکوراسیون‌های متفاوت تغییر می‌کند و صحنه‌ای به صحنه دیگر تبدیل می‌شود. درواقع در این نوع طراحی صحنه، لوازم صحنه و المان‌های آن قابل‌تغییر هستند.
طراحی صحنه متحرک
برای طراحی متحرک صحنه از المان‌هایی استفاده می‌شود که با تغییر حالت و شکل، به المان جدید که در صحنه بعد استفاده می‌شود، تبدیل شوند. این نوع طراحی صحنه از جذاب‌ترین طراحی‌ها برای مخاطبان است.
درواقع طراحی صحنه متحرک به طراحی و اجرای صحنه‌هایی گفته می‌شود که در طول اجرا، اجزای آن حرکت کرده و تغییر شکل می‌دهند. این نوع طراحی، به طراحان امکان می‌دهد تا دکورها، پرده‌ها، یا حتی بخش‌هایی از صحنه را جابجا کنند و فضاهای مختلفی را در مدت‌زمان کوتاهی ایجاد کنند.
- ایجاد تنوع و پویایی: حرکت در صحنه، به نمایش پویایی و جذابیت بیشتری می‌بخشد و از یکنواختی جلوگیری می‌کند.
- تغییر فضا و زمان: با حرکت دادن عناصر صحنه، می‌توان به‌سرعت از یک مکان به مکان دیگر یا از یک زمان به زمان دیگر منتقل شد.
- تاکید بر روایت داستان: حرکت‌ها می‌توانند به روایت داستان کمک کرده و بر نقاط کلیدی تاکید کنند.
- ایجاد جلوه‌های ویژه: با استفاده از حرکت‌های هماهنگ و نورپردازی مناسب، می‌توان جلوه‌های ویژه چشمگیری ایجاد کرد.
طراحی با استفاده از نورپردازی
طراحی با استفاده از نورپردازی در فضاها و صحنه‌های مختلف انجام گرفته و نور جایگزین حجم و دکور می‌شود. طراحی صحنه با استفاده از نور یکی از مواردی است که نیاز به تخصص دارد و طراحان صحنه ایده و فکر آن را انجام داده و طراح نور آن را پیاده‌سازی می‌کند. در این مدل از صحنه‌پردازی، منبع نور، رنگ نور، شدت نور و حتی جهت نور از عناصر اصلی برای جلوه دادن به صحنه هستند.
طراحی صحنه با استفاده از نورپردازی یکی از مهم‌ترین عناصر در خلق یک فضای نمایشی جذاب و تأثیرگذار است. نورپردازی، به‌عنوان زبان بصری، قادر است تا جو، احساسات و حتی داستان یک نمایش را به مخاطب منتقل کند. اما اهمیت نورپردازی در طراحی صحنه عبارت است از:
- ایجاد عمق و بعد: با استفاده از نور و سایه می‌توان به صحنه عمق و بعد بخشید و اشیاء را برجسته‌تر کرد.
- کنترل توجه مخاطب: نورپردازی می‌تواند توجه مخاطب را به نقاط خاصی از صحنه جلب کند و بر روی عناصر مهم تاکید کند.
- ایجاد جو و اتمسفر: نورپردازی نقش مهمی در ایجاد جو و اتمسفر یک صحنه دارد. مثلاً نورهای گرم‌ونرم می‌توانند حس راحتی و آرامش را ایجاد کنند، درحالی‌که نورهای سرد و تند می‌توانند حس تنش و اضطراب را القا کنند.
- تغییر زمان و مکان: با تغییر رنگ و شدت نور می‌توان زمان و مکان یک صحنه را تغییر داد. مثلاً نور آبی و کم‌نور می‌تواند یک‌شب سرد زمستانی را تداعی کند.
- تاکید بر شخصیت‌ها: نورپردازی می‌تواند شخصیت‌ها را برجسته کرده و به مخاطب کمک کند تا آن‌ها را بهتر بشناسد.
سایر تکنیک‌های طراحی صحنه
به جز مواردی که در بالا اشاره شد، بعضی از انواع طراحی صحنه هستند که شاید کمتر کاربرد داشته باشند و یا به دلایل مختلف کمتر استفاده شوند. اما به هر حال در این مقاله سعی میکنیم تمام این موارد را نیز بیان کنیم.
- طراحی صحنه چندلایه: در این نوع طراحی، از چندین لایه برای ایجاد عمق و بعد در صحنه استفاده می‌شود.
- صحنه مدور: در این نوع صحنه، تماشاچیان در اطراف صحنه قرار می‌گیرند و از همه طرف می‌توانند اجرا را تماشا کنند.
- صحنه باز: این نوع صحنه فاقد دیوارهای مشخص است و می‌تواند در فضاهای مختلف مانند پارک‌ها یا خیابان‌ها اجرا شود.
- صحنه ترکیبی: این نوع صحنه ترکیبی از انواع مختلف صحنه است و می‌تواند شامل عناصر مختلفی مانند پله‌ها، سکوها و یا حتی آب باشد.
خدمات طراحی و اجرای انواع صحنه با استودیو سلمک
اگر قصد طراحی صحنه را دارید می‌توانید از خدمات طراحی صحنه استودیو سلمک بهره ببرید. ما با تخصص در اجرای انواع صحنه از صحنه مینیاتوری گرفته تا پروژه‌های بزرگ می‌توانیم به شما کمک کنیم تا در سریع‌ترین زمان ممکن به خواسته خود برسید و صحنه‌ای جذاب برای تئاتر، نمایش، برنامه تلویزیونی، فیلم و سریال و یا حتی کنسرت و همایش خود تدارک ببینید.
